Η Τήνος

Προέλευση ονόματος

Η Τήνος έλαβε την ονομασία της από το βασιλιά Τήνο, τον πρώτο οικιστή του νησιού και αρχηγό μιας ομάδας Ιώνων από την Καρία της Μικράς Ασίας, που κατοίκησε εδώ κατά τα προϊστορικά χρόνια. Μία τοπική παράδοση αποδίδει το όνομα στην πριγκίπισσα Τήνο. Μεταγενέστερες φημολογίες θέλουν το νησί να έχει λάβει και τα προσωνύμια «Υδρούσα», εξαιτίας των άφθονων πηγών και νερών στο μέρος, αλλά και «Οφιούσα» ή «Φιδούσα» από το πλήθος των φιδιών. Σύμφωνα με κάποιους μελετητές η τελευταία ονομασία έχει ερμηνευτεί λανθασμένα, αφού «φίδες» ή «εφίδες» είναι κάποιο είδος κέδρου που ευδοκιμούσε στο νησί (σήμερα το συναντούμε μόνο στην περιοχή του Πανόρμου), και όχι ερπετά. Μάλιστα, την ξεχωριστή θέση που κατέχει αυτό το φυτό-θάμνος στη ζωή των Τηνιακών, μπορούμε να τη διαπιστώσουμε από την ευρεία χρήση του σε οικοδομήματα, όπως σπίτια και στάβλους, αφού είναι γερό και ανθεκτικό σε υγρασία και σκώρο.

Αναφέρεται, επίσης, με τα προσωνύμια «Σκορδοφόρος», «Αγαθούσα», «Υδρούσα», «Ερούσα». Σήμερα, η Τήνος κατέχει και το προσωνύμιο «νησί του Αιόλου» για τους δυνατούς βοριάδες της.

Μυθολογία

Όπως κάθε γωνιά της Ελλάδας, έτσι και η Τήνος «κουβαλάει» τους μύθους και τις παραδόσεις της.  
Το βουνό Τσικνιάς, το ψηλότερο σημείο του νησιού (714 μέτρα) είναι συνδεδεμένο με τη μυθολογία του. Κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν «Γυραί Πέτραι» ή «Γύρος» και αυτό οφείλεται στους «Γυραιείς», μια από τις δώδεκα φυλές της Τήνου, οι οποίοι κατοικούσαν νότια του βουνού αυτού. Κατά τον Απολλόδωρο, μετά την Αργοναυτική εκστρατεία, η Αργώ αγκυροβόλησε κοντά στο νησί και τα δυο παιδιά του Βοριά και της Ορειθυίας, Ζήτης και Κάλαϊν, κατέφυγαν σ? αυτό το βουνό. Ο εξαγριωμένος Ηρακλής τότε τους κυνήγησε, τους σκότωσε και τους έθαψε ξεχωριστά σ? αυτό το μέρος. Λέγεται ότι ο πατέρας τους, ο Βοριάς, όταν το έμαθε θρήνησε και από την οργή του άφησε τους ανέμους ελεύθερους στο νησί, οι οποίοι μανιάζουν μέχρι και σήμερα.

Άλλος μύθος βασίζεται σε διηγήσεις του Ομήρου. Στην Οδύσσεια περιγράφεται ότι ο Αίαντας (από τη Λοκρίδα) κατά την επιστροφή του από την Τροία ναυάγησε στην Τήνο και, επειδή διέπραξε ύβρη απέναντι στον Ποσειδώνα, ο τελευταίος τον σκότωσε στον Τσικνιά. Άλλες αρχαίες πηγές αναφέρουν ότι στην ίδια περιοχή λατρευόταν ο θεός Αίολος ή Βοριάς και οι πιστοί είχαν ιδρύσει ιερό και οικισμό εκεί. Μάλιστα, λένε, ότι το όνομά του ο Τσικνιάς το πήρε από την τσίκνα (κνίσα) της θυσίας των ζώων προς τιμήν του θεού. Σ' αυτό συνηγορεί και η πληθώρα αγγείων και άλλων κεραμικών εδώ.

Τόσο στενή είναι η σχέση του όρους αυτού με το Βοριά και τον Αίολο, ώστε είναι πάντοτε συννεφιασμένο και συνήθως η κορυφή του κρύβεται σε ομίχλη.

Ιστορική Αναδρομή

Η Τήνος, όπως μαρτυρούν τα αρχαιολογικά ευρήματα, κατοικείται από τα προϊστορικά χρόνια και είναι ένα από τα νησιά της Ελλάδας που παρουσιάζουν σημάδια συνεχούς κατοίκησης.

Ο παλαιότερος οικισμός που υπάρχει στο νησί είναι στη θέση «Βρυόκαστρο» ή «Βρέκαστρο». Από τα όστρακα που έχουν βρεθεί στην περιοχή, μαρτυρείται κατοίκηση που ανάγεται στην Εποχή του Χαλκού ή Πρωτο-Κυκλαδική Εποχή (3000-2300 π.Χ.), ενώ ο οικισμός οχυρώνεται κατά τη Μέση Εποχή του Χαλκού  
Η ιστορία του νησιού συνεχίζεται και κατά τη Μυκηναϊκή Εποχή, όπως μαρτυρεί ο μυκηναϊκός θολωτός τάφος στην Αγία Θέκλα (κοντά στο χωριό Πύργος) (13ος αι π.Χ.).

Στη Γεωμετρική περίοδο (9ος-8ος αι π.Χ.) ανάγεται οικισμός κοντά στο χωριό Καρδιανή, σύμφωνα με τάφους-«γεωμετρική νεκρόπολη» και άλλα ευρήματα που έχουν ανακαλυφθεί. Κατά τους πρώιμους Αρχαϊκούς χρόνους (7ος αι π.Χ.) το κέντρο του νησιού μετατοπίζεται στο Ξώμπουργο.

Κατά τους Ύστερους Αρχαϊκούς χρόνους (6ος αι π.Χ.) καθώς και τους Κλασικούς, η πρωτεύουσα του νησιού εντοπίζεται χαμηλά, κοντά στη θάλασσα, γύρω από το σημερινό Ναό της Παναγίας στη Χώρα. Από τα σημαντικά έργα της περιόδου αξίζει να αναφερθούν το Πεισιστράτειο Υδραγωγείο στη θέση της Ληνοπής (κατασκευάστηκε στα 549-542 π.Χ. και το οποίο μέχρι το 1934 παρείχε νερό στη σημερινή Χώρα), καθώς και το Ιερό του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης (4ος αι π.Χ.) στη θέση Κιόνια, χώρο, όπου λατρευόταν ιδιαίτερα, αφού αποτελούσε το μοναδικό στις Κυκλάδες Ιερό αφιερωμένο εξολοκλήρου στο θεό της Θάλασσας. Μάλιστα, σύμφωνα με πηγές, ο θεός λατρευόταν στην Τήνο και ως γιατρός μέχρι κάποια στιγμή. Το 338 π.Χ. ο Φίλιππος Β? κατέλαβε τις Κυκλάδες και, μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, ο Αντίγονος και αργότερα ο Πτολεμαίος (βασιλιάς της Αιγύπτου) εξουσίασαν την Τήνο. Μετά το 300 π.Χ. η Τήνος ήταν ελεύθερη και το 270 π.Χ. ονομάστηκε Ιερό νησί.  

Το 146 π.Χ. στο νησί επικράτησε Ρωμαϊκή κυριαρχία και η Τήνος αποτέλεσε τμήμα της Επαρχίας της Μ. Ασίας. Ωστόσο, απολάμβανε αυτονομίας και ελευθερίας ως τα μέσα του 2ου αι ?.Χ., όταν η πειρατεία και οι συνεχείς υποδουλώσεις έπλητταν το νησί. Κατά τη διάρκεια των βυζαντινών χρόνων περιέπεσε σε αφάνεια, καθώς προσβαλλόταν από συνεχείς επιθέσεις (Άραβες, Σαρακηνοί, Γότθοι, Οθωμανοί κ.ά.), αλλά και από σεισμούς, λοιμούς (ένας από αυτούς διήρκεσε 52 χρόνια αποδεκατίζοντας τους κατοίκους της Τήνου). Ως τις Σταυροφορίες και τους Φράγκους, η Τήνος ζούσε «σκοτεινά χρόνια». Το 1207 οι ενετοί αδελφοί Ανδρέας και Ιερεμίας Γκίζη ανέλαβαν να διοικήσουν την Τήνο και τη Μύκονο. Οι Γκίζηδες όρισαν ως κάστρο και οχύρωσαν το Ξώμπουργο, φρούριο που θα προσέφερε ασφάλεια στο νησί, το οποίο, άλλωστε, μέχρι τότε ήταν ευάλωτο στους επιδρομείς λόγω έλλειψης οχυρωματικών έργων.

Η Τήνος είναι το μόνο νησί που δεν περιήλθε στα χέρια των Τούρκων, παρά μόνο το 1715 και για μικρό χρονικό διάστημα. Τότε ερημώθηκε το Ξώμπουργο, και  πρωτεύουσα του νησιού έγινε η σημερινή «Χώρα». Ακολούθησε σύντομη Ρωσική κυριαρχία, και το 1821 πρώτο το χωριό Πύργος με επικεφαλής το Γ. Παλαμάρη ύψωσε το λάβαρο της Ελληνικής Επανάστασης. Στην αντοχή και τη νίκη των Ελλήνων ενάντια στους Τούρκους βοήθησε και η εύρεση της εικόνας του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, η οποία έδωσε θάρρος και πίστη στους αγωνιστές.  Μετά την απελευθέρωση, το νησί γνώρισε άνθηση σε όλους του τομείς και ιδιαίτερα στις τέχνες και τον πολιτισμό. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι την περίοδο αυτή η Τήνος «γεννά» σημαντικές προσωπικότητες. Παράλληλα δίνει το παρόν στους αγώνες του Έθνους, προσφέρει καταφύγιο σε πρόσφυγες και συμβάλλει σημαντικά στην Εθνική Αντίσταση κατά της γερμανικής κατοχής.

Ση?αντικές χρονολογίες για το νησί

480 π.Χ. Κατά τα Μηδικά (492-479 π.Χ.) η Τήνος περιέρχεται στα χέρια των Περσών. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (βιβλ.Η?, κεφ.82-83), η Τηνιακή τριήρης με αρχηγό τον Παναίτιο του Σωσιμένη, αυτομολεί και ενώνεται λίγο πριν από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας με τον ελληνικό στόλο, τον οποίο πληροφορεί για τα σχέδια των Περσών. Αυτό το τόλμημα των Τηνιακών συνέβαλε σημαντικά στην περιφανή νίκη των Ελλήνων. Η τριήρης του Παναιτίου σήμερα είναι το δημόσημο του Δήμου Τήνου.  

Μάχη Πλαταιών (479 π.Χ.). Για τη σημαντική προσφορά των Τηνίων στη μάχη αυτή, το όνομα «Τήνος» θα γραφεί στον αναθηματικό δελφικό τρίποδα.   

4ος αι ?.Χ. Η Τήνος ασπάζεται το Χριστιανισμό και η λατρεία του αρχαίου ελληνικού δωδεκάθεου εγκαταλείπεται. Μαζί με αυτό και το Ιερό του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης στα Κιόνια, έπειτα από αιώνες λατρείας.  

Βυζαντινή Περίοδος. Το νησί ανήκει στο «Θέμα Ελλάδος» και δέχεται τις αλλεπάλληλες επιδρομές των Σαρακηνών αλλά και πολλών άλλων λαών.

1207.  Η Τήνος περνάει στην κυριότητα των Βενετών, αρχικά ως κτήση της οικογένειας Γκίζη (1207 - 1390) και στη συνέχεια, ως το 1715, κάτω από την άμεση διοίκηση της Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου. Η πολύχρονη παρουσία των Βενετών και οι ειδικές συνθήκες μεταξύ αυτών και των Τηνιακών έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα της Τήνου. Την κατέστησαν καταφύγιο των κατατρεγμένων Ελλήνων, εξασφαλίζοντας σταθερότητα και σχετική ασφάλεια. Επηρέασαν την κοινωνική σύνθεση με τη δημιουργία ενός ιδιότυπου φεουδαλισμού, την πολιτιστική και θρησκευτική κατάσταση (αξιοσημείωτη είναι η παρουσία του καθολικού δόγματος).  

1538. Λεηλασία του νησιού από τον πειρατή Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσσα.  

5 Ιουνίου 1715.  Οι Τούρκοι, μετά από 11 ανεπιτυχείς προσπάθειες και σε συνεννόηση με τους Βενετούς, καταλαμβάνουν το νησί, ένα από τα τελευταία μη υποδουλωμένα μέρη της Ελλάδας. Η παρουσία τους, όμως, θα είναι σχεδόν τυπική. Αξιοποιώντας τις ευνοϊκές συνθήκες, η Τήνος εξελίσσεται θεαματικά. Αυτοδιοικείται, ακμάζει οικονομικά και αναπτύσσει το διαμετακομιστικό εμπόριο και τις χειροτεχνίες. Ιδιαίτερα στη μαρμαρογλυπτική αναδεικνύεται το μεγαλύτερο κέντρο στην Ελλάδα, με οικογένειες που καλλιεργούν κληρονομικά την τέχνη και περιοδεύουν ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο, τη Μικρασία, τη Βαλκανική. Επιπροσθέτως, διατηρήθηκαν και τα έθιμα του νησιού, η θρησκεία, τα σχολεία, καθώς και η μη φορολόγηση των Τηνιακών.  

1771-1774. Σύντομο πέρασμα των Ρώσων από το νησί κατά την επανάσταση των αδελφών Ορλώφ.  

31 Μαρτίου 1821. Πρώτος ο Πύργος της Τήνου απ' όλες τις Κυκλάδες υψώνει τη σημαία της Επανάστασης στην Έξω Μεριά. Η Χώρα ακολούθησε στις 20 Απριλίου, ενώ πολλά προσέφεραν οι Τηνιακοί στον αγώνα σε στεριά και θάλασσα.   

30 Ιανουαρίου 1823. Εκ σπλάχνων γης Αγία Εικών ανέθορεν, ευαγγελίσασα Ελλάδος ελευθερίαν. Η εύρεση της θαυματουργής εικόνας της Μεγαλόχαρης, έπειτα από το θείο όραμα της μοναχής Πελαγίας, κατέστησε το νησί ως το μεγαλύτερο σύγχρονο προσκύνημα της πατρίδας μας και της Ορθοδοξίας. 

1895. Διοργανώνονται στο νησί τα «Τήνια», προπομπός των Ολυμπιακών αγώνων
του 1896. 

15 Αυγούστου 1940. Οι Ιταλοί τορπιλίζουν το εύδρομο «Έλλη» στο κατάμεστο από πιστούς λιμάνι της Τήνου, ανήμερα της εορτής του Δεκαπενταύγουστου. Ευτυχώς δεν υπήρξαν θύματα ανάμεσα στους χιλιάδες προσκυνητές, πράγμα που θεωρήθηκε θαύμα της Παναγίας.

ΤΗΝΙΑ 1895

Τα «Τήνια» διοργανώθηκαν στην Τήνο το τριήμερο της 15ης Αυγούστου 1895. Αποτέλεσαν τον προπομπό των Ολυμπιακών Αγώνων κατά την αναβίωσή τους το 1896, αιώνες έπειτα από την κατάργησή τους (4ος αι. ?.Χ.). Απηχούσαν το αρχαίο ολυμπιακό πνεύμα, καθώς οι αγώνες τους εντάχθηκαν στις θρησκευτικές εκδηλώσεις, όπως γινόταν και κατά την αρχαιότητα. Την πρωτοβουλία για τη διοργάνωση αυτών των αγώνων είχε ο Τήνιος γυμναστής και δικηγόρος Ξενοφών Σώχος. Μετά από άρνηση του Πανελλήνιου Γυμναστικού Συλλόγου, ο Εθνικός Γυμναστικός Σύλλογος δέχτηκε να αναλάβει τη διοργάνωση. Πόσο μεγάλη δύναμη και λάμψη είχε η Μεγαλόχαρη στην ελεύθερη και αλύτρωτη Ελλάδα την εποχή εκείνη φαίνεται από το πλήθος των πιστών και επισκεπτών που προσήλθαν. Όμως, αξίζει να αναφερθεί ότι το Πανελλήνιο Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου προσέφερε τη μεγαλύτερη χρηματική ενίσχυση και όχι μόνο. Απόδειξη αποτελεί το ποσό των 2000 δραχμών (υπέρογκο ποσό για τα δεδομένα της εποχής) που προσέφερε το Ίδρυμα, έναντι των 70 δραχμών που συνεισέφερε ο Δήμος Τήνου.  

Από τα Τήνια του 1895 έχουν σωθεί δυο μόνο μετάλλια. Στη μια πλευρά είναι χαραγμένη η σκηνή του Ευαγγελισμού, ενώ στην άλλη απεικονίζεται ένας οπλίτης με ασπίδα χωρίς το όπλο του όμως, σύμβολο της ειρήνης που ήθελαν να προβάλουν οι αγώνες αυτοί.  

Έπειτα από 111 χρόνια, το 2006, τα Τήνια αναβίωσαν στην πατρίδα τους, την Τήνο. Σ' αυτό το σημαντικό για το νησί αθλητικό γεγονός έλαβαν μέρος όλοι οι φορείς του νησιού, οι οποίοι και ανέλαβαν και τη χρηματοδότησή του. Όπως και το 1895, τη διοργάνωση ανέλαβε ο Εθνικός Γ.Σ. και έλαβαν μέρος οι ίδιοι σύλλογοι. Μετά την επιτυχία τους, αποφασίστηκε να λαμβάνουν χώρα τα Τήνια στο νησί κάθε τέσσερα χρόνια, όπως ακριβώς και οι Ολυμπιάδες.